Sau đây là chương đầu tiên của Tuyên ngôn Nhân văn Công nghệ, do Jason Crawford, người sáng lập Viện Roots of Progress, chấp bút. Toàn bộ cuốn sách sẽ được xuất bản hàng tuần trên Freethink, trang web chị em của Big Think. Để theo dõi thêm các bài viết của Jason, hãy đăng ký Substack của anh ấy tại đây.
Kiến Thức Ngày Nay có dịch chương 2 Tuyên Ngôn này tại đây
Chương 1: Như cá gặp nước
Có vẻ lạ khi tiến bộ lại cần được bảo vệ?
Thắng lợi của khoa học, công nghệ và công nghiệp đã được nhắc đến nhiều lần—như Cuộc làm giàu vĩ đại, Cuộc vượt thoát vĩ đại, hay Cuộc bùng nổ vĩ đại; Nguồn gốc của cải hay Sự ra đời của sung túc; Sự trỗi dậy của phương Tây hay đơn giản là Sự thăng tiến của loài người. Thành tích của nó trong vài thế kỷ qua thật đáng kinh ngạc: GDP bình quân đầu người ở các nước phát triển tăng hơn 20 lần, tỷ lệ đói nghèo cùng cực trên toàn cầu giảm từ gần 80% xuống dưới 10%; tuổi thọ trung bình toàn cầu tăng hơn gấp đôi, tỷ lệ tử vong ở trẻ em giảm 10 lần; tỷ lệ biết chữ và giáo dục cơ bản tăng từ khoảng 15% lên hơn 85%. Với những lợi ích đáng kinh ngạc như vậy, cái giá nào là quá cao? Với bao nhiêu mạng sống được cứu, rủi ro nào là quá lớn?
Nhưng đối với hầu hết mọi người ở các nước giàu, những vấn đề như nghèo đói, tử vong ở trẻ em hay mù chữ đã không còn trong ký ức sống. Cỗ máy vĩ đại mang lại sự thịnh vượng chưa từng có này gần như vô hình. Chúng ta thấy các sản phẩm của nó—thực phẩm tươi sống, đồ nội thất giá rẻ, đường trải nhựa, nước sạch, âm nhạc trực tuyến—nhưng hiếm khi tự hỏi chúng đến từ đâu hoặc được tạo ra như thế nào, ngay cả khi chúng ta lờ mờ nhận ra rằng con người không phải lúc nào cũng được hưởng những điều may mắn này. Và vì vậy, thật dễ dàng để xem chúng là điều hiển nhiên.
Bạn có thể ăn một bữa ăn—tay này vừa ăn vừa lướt điện thoại đọc tin tức—mà không hề nghĩ đến máy kéo và máy gặt, đường ống tưới tiêu, lò công nghiệp sản xuất phân bón tổng hợp, các nhà nghiên cứu trong phòng thí nghiệm nhân giống và tạo ra các giống cây trồng có khả năng chống chịu tốt hơn. Và bạn có thể dễ dàng quên rằng cách đây không lâu, việc có một bữa ăn đã được coi là một món quà, theo truyền thống được cảm tạ Chúa Trời.
Bạn có thể chất đầy tủ quần áo với đủ kiểu dáng và màu sắc, mà không biết gì về máy kéo sợi, bể nhuộm, máy dệt tự động, máy may hay hệ thống nhà máy cực kỳ hiệu quả mà chúng là một phần của hệ thống đã biến loại sản phẩm này từ xa xỉ phẩm dành cho người giàu thành hàng hóa có sẵn cho người lao động bình thường. Và không ai nhắc bạn rằng công việc này từng được làm bằng tay, chỉ sử dụng các công cụ cơ bản và rất nhiều sự khéo léo bằng tay, trong các chuyển động lặp đi lặp lại, đơn điệu, bởi một bộ phận lớn lực lượng lao động.
Bạn có thể bước vào một căn phòng và vô thức bật đèn, không biết rằng bạn đang triệu hồi những lực lượng mạnh mẽ trong các cấu trúc xa xôi, đánh thức các tuabin nặng hàng tấn cung cấp năng lượng cho máy phát điện, để cung cấp năng lượng thông qua các trường lực vô hình gợn sóng qua một mạng lưới đường dây truyền tải và định tuyến nó đến vị trí chính xác của bạn. Bạn có thể đã quên mất mình đã làm việc này bao nhiêu lần trong ngày hôm nay.
Bạn có thể thư giãn vào buổi tối với phim hoặc nhạc trực tuyến, ngay cả khi bạn không biết ngôn ngữ nhị phân của máy tính, hoặc cách lập trình chúng, hoặc các quy tắc của giao thức mà chúng tuân theo khi trao đổi thông tin. Tuy nhiên, nếu bạn xem một bộ phim cổ trang trên Netflix, bạn có thể được nhắc nhở rằng vào thời của ông cố của bạn, âm thanh và video không thể được ghi lại dưới bất kỳ hình thức nào, và để trải nghiệm những người biểu diễn giỏi nhất thế giới là một điều xa xỉ đối với những người giàu có ở thành phố.
đọc thêm:
Nếu bạn bị nhiễm trùng, bạn có thể điều trị bằng thuốc kháng sinh, cho dù bạn có biết về các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra nó hay không, hoặc các thử nghiệm sâu rộng đã được thực hiện để xác định tính an toàn và hiệu quả của nó, hoặc quy trình sản xuất tỉ mỉ đảm bảo độ tinh khiết của nó. Và không ai sẽ chỉ ra rằng chưa đầy một thế kỷ trước, các bác sĩ đã không thể làm gì nhiều để ngăn bạn chết.
Sự tiện nghi của thế giới hiện đại là một trong những thành tựu lớn nhất của nó. Nhưng bản chất của những thành tựu đó đã tách chúng ta khỏi thực tế khắc nghiệt của cuộc sống hàng ngày từng là tiêu chuẩn. Chúng ta không ngửi thấy mùi hôi thối của nước thải hoặc ngựa trên đường phố, chúng ta không bị cháy nắng khi lao động trên cánh đồng, chúng ta không cảm thấy sức nặng của một xô nước khi mang nó trở về từ giếng. Chúng ta không lo lắng về việc cây trồng có bị chết vì hạn hán hay sương giá hay không, hay liệu con lạch có bị ngập lụt và cuốn trôi cầu đi bộ hay không, hoặc liệu chúng ta có đủ củi để đốt trong mùa đông hay không, hoặc liệu một người anh em có bị lạc trên biển trong chuyến hành trình hai tháng vượt Đại Tây Dương hay không, hay liệu một đứa trẻ có chết vì vết xước do một chiếc đinh gỉ sét hay không. Cuộc sống thuận tiện, thoải mái, có thể đoán trước, an toàn và sạch sẽ, theo cách mà bất kỳ ai trong chúng ta cũng khó có thể đánh giá cao.
Nền văn minh công nghiệp đã trở thành nạn nhân của chính thành công của nó: nó đã giải quyết các vấn đề của sự tồn tại hàng ngày một cách triệt để và với sự tinh tế đến mức các giải pháp và thậm chí cả các vấn đề đều mờ dần khỏi ký ức tập thể của chúng ta. Giống như cá gặp nước, chúng ta đắm mình trong công nghệ và công nghiệp, hoàn toàn phụ thuộc vào nó mỗi ngày trong cuộc sống đến nỗi nó lùi vào hậu trường, ra khỏi nhận thức của chúng ta.
