Trong một chiếc thùng nhựa trên tàu lênh đênh ngoài khơi Thái Bình Dương, chú cá mập đầu búa nhỏ xíu chưa đầy một mét đang vùng vẫy trong sợ hãi. Đây là một cá thể cái thuộc loài Sphyrna corona, loài cá mập đầu búa nhỏ nhất thế giới, được người dân địa phương đặt biệt danh “cornuda amarilla” – “búa vàng” – vì màu sắc của vây và chiếc đầu cong đặc trưng.
Nhà sinh vật học biển Diego Cardeñosa đến từ Đại học Quốc tế Florida cùng các ngư dân địa phương đã cẩn thận gắn thiết bị theo dõi âm thanh lên chú cá mập nhỏ trước khi thả nó trở về biển sâu. Thiết bị này sẽ giúp các nhà khoa học theo dõi chuyển động của cá mập trong vòng một năm, từ đó xác định môi trường sống của chúng – thông tin vô cùng quý giá để bảo vệ loài cá mập đang gặp nguy hiểm.
Cá mập đang bị đe dọa vì nhiều lý do. Nhu cầu cao về vây cá mập, chủ yếu từ thị trường châu Á, đã tạo ra một ngành kinh doanh béo bở trị giá 1,5 tỷ USD từ năm 2012 đến 2019. Ngoài ra, tình trạng đánh bắt không mong muốn và thị trường thịt cá mập ngày càng phát triển cũng khiến hàng triệu cá mập bị giết hại mỗi năm.
Thách thức đặt ra cho các nhà khoa học là làm sao để xác định loài cá mập nào đang bị buôn bán và có biện pháp bảo vệ chúng. Cardeñosa và đồng nghiệp đã phát triển một phương pháp xét nghiệm DNA mới, sử dụng công nghệ mã vạch DNA để đọc các đoạn DNA ngắn và xác định loài cá mập trong mẫu vật. Phương pháp này không chỉ hiệu quả với vây cá mập mà còn cả súp vây cá mập đã nấu chín và các sản phẩm mỹ phẩm làm từ dầu gan cá mập.
Năm 2018, họ công bố thiết kế phòng thí nghiệm di động cho phép phân tích DNA nhanh chóng ngay tại hiện trường. Chỉ trong một phản ứng kéo dài chưa đầy bốn giờ, thiết bị này có thể phát hiện 9 trong số 12 loài cá mập được liệt kê trong Phụ lục II của Công ước CITES.
Gợi ý từ biên tập:
Ngoài ra, các nhà khoa học còn sử dụng phương pháp nhận dạng di truyền để xác định nguồn gốc địa lý của cá mập. Việc theo dõi các cá thể cá mập cũng giúp các nhà khoa học xác định khu vực biển nào cần được bảo vệ.
Dù thách thức vẫn còn nhiều, nhưng những nỗ lực của các nhà khoa học như Cardeñosa và Chapman đang thắp lên hy vọng cho tương lai của loài cá mập. Họ tin rằng sự kết hợp giữa khoa học, ý kiến cộng đồng và luật pháp sẽ giúp bảo vệ những “người tiền sử” dưới đại dương này.
“Đã có những vấn đề nghiêm trọng,” Chapman chia sẻ. “Nhưng tin tốt là chúng ta đang bắt đầu làm đúng. Ở Hoa Kỳ, chúng tôi đã chứng kiến sự phục hồi của cá mập sau khi luật mới được ban hành. Chúng tôi đơn giản là đã ngừng giết quá nhiều cá mập và cho phép chúng sinh sản. Mục tiêu sự nghiệp của tôi là giúp đỡ càng nhiều quốc gia càng tốt để làm những điều tương tự nhằm cải thiện tình hình. Tôi có hy vọng.”
