Một trong những động lực chính thúc đẩy hành vi của chúng ta đó là khao khát giảm thiểu sự hối tiếc. Các chuyên gia kinh tế học hành vi nổi tiếng – Daniel Kahneman và Amos Tversky – tin rằng tâm lý tránh hối tiếc này là nền tảng cho nhiều quyết định. Tuy nhiên, đôi khi điều này lại dẫn đến những lựa chọn khó hiểu.
Trò chơi đơn giản và sức mạnh của sự hối tiếc
Hãy thử tưởng tượng bạn tham gia vào một trò chơi đơn giản:
Tôi có hai viên xúc xắc – một đỏ, một trắng – và hai cái cốc giống hệt nhau. Bí mật đặt mỗi viên xúc xắc dưới một cái cốc, tôi xáo trộn và mời bạn chọn cốc giấu xúc xắc đỏ. Vì bạn không nhìn thấy lúc tôi giấu xúc xắc nên khả năng đoán đúng của bạn là 50/50. Nếu đúng, bạn nhận được 5 đô la; nếu không, bạn không được gì cả.
Bạn chọn cốc bên phải, và tôi kéo cốc đó về phía bạn nhưng chưa cho bạn nhìn bên trong. Sau đó, tôi hỏi liệu bạn có muốn chuyển sang chọn cốc bên trái hay không.
Bạn sẽ làm gì? Theo thống kê, phần lớn mọi người (khoảng 90%) sẽ không đổi quyết định. Cá nhân tôi từng chơi trò này trong lớp học và chưa từng có ai chấp nhận đổi cả.
Bạn có sợ phải hối hận về sau khi quyết định chuyện gì đó không?
Giải mã hành vi: Tại sao chúng ta ngại thay đổi?
Có hai lý do chính. Thứ nhất, do “hiệu ứng sở hữu” – khi bạn đã chọn một đồ vật thì vô hình trung, nó có giá trị cao hơn với bạn so với thứ tương đương khác. Khi tôi đẩy cốc về phía bạn, hành động này càng tăng thêm hiệu ứng đó.
Thứ hai, tâm lý tránh hối tiếc thúc đẩy hành động của chúng ta. Nếu quyết định là sai, ta sẽ buồn. Nhưng nếu ta đổi ý mà phát hiện ra quyết định ban đầu mới là đúng thì sao? Cảm giác tồi tệ đó còn tăng lên gấp bội! Vậy nên ta ngại từ bỏ lựa chọn ban đầu.
Gợi ý từ biên tập:
Bạn có sẵn sàng đánh đổi 5 đô la để nhận 10 đô la?
Hãy thay đổi luật chơi một chút. Nếu giữ cốc ban đầu và đoán đúng, bạn vẫn được 5 đô la. Nhưng chuyển cốc và đoán đúng, số tiền sẽ là 6 đô, rồi 10 đô, hay thậm chí 15 đô? Liệu bạn có “đánh cược”?
Nghiên cứu cho thấy phải khi phần thưởng tăng gấp 10 lần so với giữ lựa chọn ban đầu thì 90% người chơi mới chuyển quyết định.
Các thí nghiệm tâm lý kiểu này giúp chúng ta lượng hóa sức nặng của “ác cảm thua lỗ” – cảm giác mất mát thường đem đến nỗi đau tâm lý lớn gấp đôi, gấp ba so với niềm vui từ một khoản lợi tương đương.
Nhớ lại những bài thi trắc nghiệm hồi đi học, thầy cô hay khuyên “tin vào trực giác đầu tiên” thay vì đổi đáp án. Lời khuyên này có lẽ không giúp ta có kết quả tốt hơn, nhưng nó giúp cảm xúc dễ chịu hơn nếu ta làm sai và phát hiện ra đáp án đầu tiên của mình mới là lựa chọn tốt nhất!
Tác giả: Geoffrey Engelstein
Kim Lưu dịch từ Big Think
