Trong thời kỳ Đế chế La Mã hùng cứ, nước Anh trải qua một giai đoạn ổn định. Dù có những cuộc soán ngôi và nổi dậy, phần lớn người dân trên đảo vẫn có cuộc sống tương đối yên bình. Tuy nhiên, sau khi người La Mã rời đi vào năm 409, nước Anh bước vào thời kỳ Trung Cổ (Dark Ages), mang tới nhiều biến động lớn. Việc người Anglo-Saxon ồ ạt di cư đến Anh vào thế kỷ thứ năm, đặt nền móng cho nước Anh hiện đại, đã làchuyện ai cũng biết. Nhưng ít người biết rằng trong suốt thời kỳ này, người Ireland cũng liên tục di cư đến đảo quốc này.
Di cư từ Ireland trước thời Trung Cổ
Với vị trí địa lý gần nhau đến vậy, phải tới tận những năm 360 thì những bộ lạc Ireland mới bắt đầu xâm lược nước Anh, có lẽ thời điểm trước họ còn e sợ sức mạnh quân sự La Mã đóng trên đảo. Dù sao, các ghi chép lịch sử cho thấy cuộc tấn công lớn đầu tiên của người Ireland vào Anh xảy ra vào khoảng những năm này. Trong gần một thập kỷ đó, các bộ lạc bên ngoài Đế chế La Mã như người Pict và người Scot liên tục gây hấn. Người Pict là các bộ lạc Brythonic (tiền thân của người Scotland) ở phía bắc đảo Anh, trong khi người Scot (Scoti) lại đến từ Ireland.
Đến năm 367, sức kháng cự của người Roman sụp đổ hoàn toàn. Thủ lĩnh Nectaridus cùng tướng quân Fullofaudes đều bỏ mạng, tình hình vô cùng nguy cấp. May mắn thay, Hoàng đế La Mã vẫn đủ năng lực để đáp trả. Ngài đã cử Theodosius I (trước khi ông trở thành hoàng đế) cùng một số chỉ huy khác đến giải quyết tình hình.
Mặc dù người La Mã chặn đứng được cuộc xâm lược và tái chiếm phần lớn nước Anh, chắc chắn có một số kẻ địch ở lại mà không trở về quê hương. Rất có thể họ đã định cư ở những nơi hẻo lánh nhất, nơi ảnh hưởng của La Mã yếu đi trông thấy, ví dụ như Cornwall, Devon hoặc vài vùng ở xứ Wales.
Quyền lực của La Mã ở những vùng này đã suy yếu rất nhiều. Có thể chính quyền La Mã thậm chí đã “nhắm mắt làm ngơ” trước các vị vua độc lập xuất hiện trong cộng đồng của những bộ lạc ngoại tộc này. Các văn bản từ thời Trung Cổ khẳng định rằng các bộ lạc Ireland đã định cư ở một số khu vực này vào cuối thế kỷ thứ tư, trước khi Đế chế La Mã hoàn toàn rút khỏi nước Anh. Người ta nói that gia đình của vị vua tên Eochu Liathán đã thiết lập thuộc địa ở Wales và Cornwall trong giai đoạn này.
Di cư trong thời kỳ Trung Cổ
Bất kể các bộ lạc Ireland có định cư ở Anh trước khi thời Trung Cổ bắt đầu hay không, thì chắc chắn là sau đó thì họ di cư ồ ạt. Đến năm 409, quân đoàn La Mã rút khỏi Anh, chính quyền La Mã bị người bản địa lật đổ. Vài thế kỷ kế tiếp được coi là thời Trung Cổ của nước Anh. Chúng ta biết chắc chắn rằng một phần của Cornwall và Wales đã trở thành nơi sinh sống của rất đông người Ireland, thông qua những văn bản được khắc trên đá.
Gần 400 dòng chữ được tìm thấy trên các bia mộ ở Wales và Cornwall, được viết bằng một loại chữ gọi là Ogham. Đây là loại chữ được người Ireland sử dụng để viết ngôn ngữ của họ. Những dòng chữ này thường đi kèm với một dòng chữ Latin có cùng nội dung. Các dòng chữ cổ nhất có niên đại từ thế kỷ thứ năm, phù hợp với giả thuyết rằng người Ireland bắt đầu định cư tại khu vực này vào thế kỷ đó hoặc sớm hơn một chút.
Sự chống trả của Cunedda Wledig
Một trong những sự kiện đáng chú ý nhất ở nước Anh thế kỷ thứ năm, theo bằng chứng được ghi chép trong các văn bản Trung Cổ, là cuộc chiến giữa người Ireland sống ở xứ Wales và một lãnh chúa tên là Cunedda Wledig. Trong cuốn Historia Brittonum (thế kỷ 9), gia đình của Eochu Liathán đã định cư ở khu vực phía nam của xứ Wales cho đến khi bị Cunedda và các con trai của ông đánh đuổi. Cùng trong tài liệu này có nhắc tới Cunedda cùng con cháu đã trục xuất người Ireland khỏi khu vực mà về sau trở thành vương quốc Gwynedd, ở tây bắc xứ Wales.
Nhiều người con trai của Cunedda được cho là đã lập nên các vương quốc trong vùng đất họ chinh phục. Những quốc gia này bao phủ toàn bộ phần tây bắc của Wales, cho thấy quy mô khu định cư của người Ireland trước đó. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là không có người con trai nào của Cunedda lập vương quốc ở xa về phía nam như Dyfed (vùng tây nam). Điều này bác bỏ thông tin trong Historia Brittonum rằng Cunedda đã đánh đuổi người Ireland khỏi toàn bộ nước Anh. Mọi dấu hiệu khác đều cho thấy lãnh thổ Cunedda chinh phục từ tay người Ireland không trải dài xuống phía nam quá biên giới phía bắc của Dyfed.
Trục xuất người Ireland khỏi Dyfed
Dù có thời gian chiếm đóng khá dài, quyền lực của những người Ireland tại Dyfed cuối cùng cũng đi đến hồi kết. Các danh sách vua thời Trung cổ ghi nhận người Ireland cai trị xứ này hơn một thế kỷ cho đến tận năm 500. Chuỗi tên Ireland trong bản danh sách đột ngột kết thúc, nhường chỗ cho hai cái tên mang âm hưởng La Mã: Triphun (từ Tribunus) và Aircol (từ Agricola). Một vài phiên bản khác lại cho rằng Triphun là hậu duệ của Magnus Maximus, hoàng đế La Mã từng cai trị nước Anh vào thế kỷ IV. Có thể kết luận rằng, triều đại vua Ireland bị lật đổ vào khoảng năm 500 và vua Triphun lên nắm quyền.
Vậy Triphun có phải người đứng sau sự sụp đổ này hay không? Một số học giả tin rằng chính vua Tewdrig – vị vua cai trị vùng đông nam xứ Wales vào thế kỷ thứ V – mới là người chủ mưu. Ông sau đó đã phong cho Triphun để thay thế các nhà cai trị Ireland.
Vương quốc Brycheiniog của người Ireland thời Trung cổ
Vua Tewdrig duy trì mối quan hệ tốt đẹp với một vị vua Ireland khác. Theo văn bản có tên De Situ Brecheniauc, con gái của Tewdrig đã được gửi gả sang Ireland. Ở đây, cô thành hôn với vua Anlach. Sau khi hạ sinh hoàng tử Brychan, họ trở về Anh. Anlach cai trị phần lãnh thổ phía bắc vương quốc của Tewdrig với tư cách là một quốc vương thân thiện. Tuy nhiên, Anlach vẫn từng gây chiến với vua Banadl – người trị vì nước láng giềng Powys. Sau khi Anlach qua đời, con trai Brychan kế vị. Kể từ đó, vùng đất này được biết đến với cái tên Brycheiniog, một vương quốc mang một phần dòng máu Ireland. Liên hôn chính trị giữa các vương quốc thời Trung cổ không phải chuyện hiếm, nên chi tiết này khá dễ hiểu.
Các văn bản thời Trung cổ không cung cấp thông tin về việc liệu Brychan có được thừa kế bất kỳ phần đất nào ở Ireland hay không. Kể cả khi ông có cai trị một vùng lãnh thổ nào ở đảo quốc này, thì bằng chứng về mối liên hệ văn hóa giữa Ireland và Brycheiniog trong những thế kỷ sau là rất ít.
Gợi ý từ biên tập:
Vương quốc Dal Riada
Thời kỳ Tăm Tối (“Dark Ages”) chứng kiến sự xuất hiện của một vương quốc Ireland ở phía bắc xa xôi. Vương quốc này được gọi là Dal Riada. Khác với một số vương quốc Ireland khác được thiết lập ở Anh trong Thời kỳ Tăm tối, vương quốc này không hoàn toàn bị cắt đứt khỏi chính quê hương Ireland. Dal Riada bao gồm phần phía bắc của nơi ngày nay là Hạt Antrim, ở góc đông bắc của Ireland, và phần lớn lãnh thổ trải dài trên vùng bờ biển phía tây Scotland.
Theo các văn bản truyền thuyết của Ireland, Dal Riada được thành lập vào đầu Thời kỳ Tăm tối bởi một vị vua tên là Fergus Mor, khoảng năm 500. Tuy nhiên, một truyền thuyết lâu đời hơn được ghi lại bởi nhà sử học Bede vào thế kỷ thứ VIII lại kể rằng người sáng lập Dal Riada có tên là “Reuda”. Do thiếu bằng chứng xác thực, rất khó để xác định chắc chắn vương quốc này thực sự được thành lập như thế nào hoặc vào thời điểm nào. Một số học giả thậm chí còn lập luận rằng vùng đất này về mặt văn hóa đã mang đậm bản sắc Ireland nhiều thế kỷ trước Thời kỳ Tăm tối.
Cuộc di cư của người Ireland trong Thời kỳ Tăm Tối
Chúng ta đã thấy rằng Thời kỳ Tăm tối là một giai đoạn di cư đáng kể của các bộ tộc Ireland. Trên thực tế, ngay cả trước khi Thời kỳ Tăm tối bắt đầu, một số người Ireland đã định cư ở Anh, ngay ngoài tầm ảnh hưởng của người La Mã. Những cuộc di cư này rõ ràng đã tăng lên đáng kể sau khi người La Mã rời khỏi Anh. Người Ireland đã thiết lập các khu vực sinh sống rộng lớn ở xứ Wales. Mặc dù hầu hết trong số họ bị Cunedda và các con trai của ông đánh đuổi, triều đại Ireland cai trị Dyfed vẫn còn tồn tại cho đến tận khoảng năm 500. Một trong những cô con gái của Vua Tewdrig kết hôn với một vị vua Ireland, đặt nền móng cho một vương quốc Ireland thân thiện ngay bên cạnh lãnh thổ của Tewdrig. Hơn nữa, vào khoảng cùng thời điểm, Fergus Mor được cho là đã dẫn đầu một cuộc di cư từ Ireland đến Scotland, thành lập vương quốc Dal Riada.
