Các “tà giáo” là dạng nguyên bản của tôn giáo chính thống?

Từ “tà giáo”, hoặc “giáo phái” (cult trong tiếng Anh) thường mang hàm ý tiêu cực và dành cho những đức tin không đồng nhất với quan điểm của số đông. Tà giáo bị chi phối bởi những giáo chủ lôi cuốn, truyền thống bí mật mang tính độc quyền, và các mối quan hệ hoặc hành vi độc hại. Mặc dù các tôn giáo lớn ngày nay fortsattồn tại một số yếu tố giống tà giáo, chúng nhìn chung cởi mở hơn và cố gắng giảm thiểu các hành vi độc hại.

Bạn sẽ cảm thấy thế nào nếu hàng xóm của bạn tham gia một giáo phái? Còn điều gì sẽ xảy ra nếu con trai hoặc con gái của bạn đột nhiên gia nhập một “cộng đồng những người cùng chí hướng”?

Sự thật về tà giáo

Năm 2004, nhà thần học Paul Olson đã phỏng vấn ngẫu nhiên 2.400 người dân Nebraska về cảm giác của họ nếu người hàng xóm tham gia một giáo phái hoặc chuyển sang một nhà thờ Thiên chúa giáo khác. Hơn 80% số người được hỏi cho biết họ sẽ cảm thấy không thoải mái khi sống cạnh một người theo một giáo phái, so với chỉ 6,1% không tán thành chuyện đổi sang một nhà thờ Thiên chúa giáo khác. Ta có thể chắc rằng phản ứng của các bậc phụ huynh sẽ còn tiêu cực hơn nhiều khi người thay đổi tín ngưỡng là con cái họ.

Mục đích của Olson là cho thấy điều mà các nhà xã hội học đã lập luận trong một thời gian dài: Từ “tà giáo”, hay “giáo phái” chứa đầy những hàm ý tiêu cực. Nó được dùng để phỉ báng và bôi nhọ các hệ thống niềm tin mới lạ hoặc được lôi ra mỗi khi một nhóm bí mật kì lạ nào đó xuất hiện.

Các dấu hiệu đặc trưng của một tà giáo

Nhà sử học J. Gordon Melton thậm chí còn lập luận rằng đặc điểm định nghĩa một tà giáo là tính bất hợp pháp của nó. Thứ được chúng ta gọi là “tà giáo” chỉ bị cho là kì lạ khi chúng ta không tán thành và tin rằng đó là thứ nằm ngoài phạm vi của một tôn giáo “chuẩn mực”. Lập luận này thực sự có cơ sở. Thoạt nhìn, chẳng có nhiều khác biệt giữa một nhóm tôn giáo chính thống có tổ chức và một tà giáo. Cả hai đều đòi hỏi sự cam kết về mặt siêu hình, đều có lãnh đạo hay nhà tiên tri nào đó, và đều có tín đồ với quy mô khác nhau.

Tuy nhiên, các nhà thần học và xã hội học vẫn sử dụng từ “tà giáo” để chỉ định các nhóm có một vài đặc điểm chung (nếu không phải độc quyền). Sau đây, chúng ta sẽ xem xét các điểm đó và đặt câu hỏi: “Có phải tôn giáo ngày nay từng là tà giáo, và liệu chúng vẫn còn chứa đựng các yếu tố của một giáo phái?”

1. Giáo chủ hoặc nhà sáng lập đầy lôi cuốn

Hare Krishna có Bhaktivedanta Swami, Gia đình Manson có Charles Manson, và Đền thờ Nhân dân có Jim Jones. Về mặt thần học, ba nhà lãnh đạo này khác nhau một trời một vực. Nhưng về mặt tính cách, họ đều sở hữu sự lôi cuốn và thu hút tương tự nhau. Họ thu hút người ủng hộ và cung cấp chỗ dựa cần thiết để phát triển và duy trì nhóm của mình trong những năm tháng khó khăn ban đầu.

Tuy nhiên, Chúa Jesus cũng là một giáo chủ đầy lôi cuốn điển hình. Ông tập hợp các môn đệ và thu hút cả đám đông tới nghe giảng. John Calvin (Chủ nghĩa Calvin), John Wesley (Giám lý) và George Fox (Quakers) đều là những người uyên bác và có sức thuyết phục, và sự thành công của họ chủ yếu dựa trên sức hút cá nhân. Tương tự, Đức Phật, Mohammed và Vua David đều được ghi chép lại là những cá nhân có sức hút phi thường.

Ngày nay, sức hút cá nhân của các nhà lãnh đạo tôn giáo không còn quan trọng như của các giáo chủ. Người Hồi giáo không đến nhà thờ Hồi giáo chỉ vì bài giảng của lãnh đạo hay. Người Thiên chúa giáo thường đi lễ bất chấp những bài giảng buồn tẻ, rời rạc. Tôn giáo hiện đại không dựa trên sức thu hút cá nhân nữa, mà dựa trên đức tin và giáo điều.

2. Truyền thống bí mật hoặc độc quyền

Các nghi thức của giáo phái Mithras, một đối thủ của Thiên chúa giáo thời kỳ đầu, được thực hiện trong các ngôi điện ngầm được gọi là Mithraea. Các tín đồ có những cái bắt tay bí mật và tổ chức các bữa tiệc khép kín. Các nhà khảo cổ học đã tìm thấy bằng chứng về các “hố thử thách” cho những người muốn gia nhập, nghi lễ này có thể liên quan đến việc bị đốt, làm đóng băng hoặc đánh đập. Hơn thế nữa, các nhà sử học không biết nhiều về giáo phái Mithras vì thời cổ đại hầu như chỉ để lại cho họ những suy đoán ngông cuồng và những luận điệu chống giáo phái. Điều đó một phần là do bản thân các giáo phái thường yêu cầu giữ bí mật.

3. Các mối quan hệ và hành vi độc hại

Lý do chúng ta thường hình dung các giáo phái một cách tiêu cực là vì chúng thường liên quan đến các hành động bạo dâm, nghi lễ gia nhập nguy hiểm hoặc các thủ đoạn tâm lý độc hại. Mặc dù vậy, ta cũng dễ dàng chỉ ra vô số hành vi độc hại mà các tôn giáo thế giới, ở một thời điểm nào đó, đã ủng hộ hoặc áp đặt lên tín đồ của họ.

Có hai cách để giải quyết điều này. Một là ta cho rằng tà giáo không được định nghĩa bằng các hành vi độc hại, hoặc ta lập luận rằng tôn giáo có chứa các yếu tố của tà giáo – những yếu tố cần được loại bỏ.

Kết luận

Câu hỏi đặt ra nằm ở mức độ. Các giáo phái có các nghi lễ gia nhập để lại sẹo trên cơ thể và nhiều hành vi mang tính trừng phạt. Thường thì chúng đòi hỏi ở các tín đồ sự lệ thuộc tuyệt đối về mặt tâm lý. Giáo phái tẩy não và thao túng mọi người. Mặc dù các tôn giáo cũng có thể làm vậy, nhưng nếu thực sự muốn, ta có lẽ nên xác định những hành vi đó là “giống với tà giáo” trong khi vẫn duy trì quan điểm rằng bản thân tôn giáo thì không phải tà giáo.

Trường hợp không tán thành với điều này, có lẽ chúng ta cần đồng ý với George Melton: Tà giáo đơn giản là những tôn giáo mà chúng ta không thích.