Tháng Bảy, 1861, binh lính phe Liên Minh miền bắc và quân đội phe Liên Bang miền nam đã có trận đánh lớn đầu tiên. Cuộc đụng độ xảy ra tại Manassas, hay Bull Run, thuộc địa phận Bang Virginia, cách Washington chưa đầy 50km.
Quân Liên Minh chiến đấu mãnh liệt. Nhưng hợp binh của hai đạo quân Liên Bang đã đánh bật cuộc tấn công của phe Liên Minh.
Những người miền Bắc kỳ vọng sớm chấm dứt chiến tranh bằng chiến thắng tại Bull Run. Họ tin rằng nếu thất bại phe Liên Bang sẽ tan vỡ. Nhưng giờ đây, sau khi bại trận, một mối nguy to lớn hiển hiện ngay trước mặt, Washington có thể sẽ bị chiếm. Quân Liên Minh cần phải gấp rút xây dựng quân đội.
Tổng thống Abraham Lincoln giao trọng trách này cho Tướng George McClellan, vừa sang độ tuổi 34.
Vị tướng trẻ có hai nhiệm vụ quan trọng. Thứ nhất là phòng thủ Washington. Ông phải huy động ngay một đạo quân để chống trả các lực lượng phe địch đang đóng tại Virginia. McClellan không để mất thời gian, ông nhanh chóng triệu tập được hàng ngàn binh lính phòng thủ thành phố, và dựng lên 48 pháo đài.
Tuy nhiên, sau những hành động khẩn cấp này, tình hình cuộc chiến bỗng trở nên tĩnh lặng trong một thời gian dài. McClellan nói với vợ: “Anh sẽ dành thời gian để tạo ra một đạo quân đánh đâu thắng đó. Ngay khi nhận thấy quân đội đã chỉnh tề và được huấn luyện đàng hoàn, anh sẽ khiêu chiến quân địch.”
McClellan tiếp tục lý giải tại sao ông chưa đưa quân tấn công địch. Và những lý do ông đưa ra khiến tổng thống gặp nhiều rắc rối. Công chúng, báo chí, và các giới chính khách đều cùng nhau yêu cầu McClellan phải có hành động ngay lập tức. Họ muốn ông chiến thắng cuộc chiến này… và phải thắng ngay.
McClellan chỉ huy một lực lượng quân Liên Minh khổng lồ, Binh đoàn Potomac. Nhưng đó không phải là binh đoàn duy nhất. Các binh đoàn khác đang giao chiến với quân Liên Bang ở mặt trận phía tây.
Quân Liên Bang đã di chuyển ngược lên Tennessee, tiếp cận bang biên giới Kentucky. Họ dựng pháo đài và các vị trí phòng thủ dọc theo phần phía tây nam bang này, và chặn hết mọi tuyến đường thủy bộ có thể.
Mục tiêu của họ là khiến cho các lực lượng Liên Minh không thể tiến xuống nam thông qua ngả Kentucky. Một trong những vị tướng chỉ huy quân Liên Minh trong khu vực này là Ulysses Grant.
Grant đã có 20 năm phục vụ trong quân ngũ. Ông chiến đấu trong cuộc chiến chống lại Mexico, và trở nên nổi tiếng nhờ lòng dũng cảm. Khi cuộc chiến ấy kết thúc ông được sai tới một căn cứ quân sự xa nhà. Ông không thích sống xa vợ con, nên lòng chỉ muốn làm một công chức thời bình.
Tất cả các vị tướng khác của phe Liên Minh đều biết rõ Uylysses. Rất ít người có niềm tin vào ông, và đa số đều tin rằng ông nhất định sẽ thất bại.
Tuy nhiên, Grant tin vào chính mình, và tin rằng binh lính sẽ đẩy lui quân Liên Bang ra khỏi Kentucky và cả Tennessee. Sau đó, họ sẽ thọc sâu xuống phía nam tới sông Mississippi.
Hai pháo đài Liên Bang án ngữ con đường của Grant. Chúng nằm ở Tennessee, gần biên giới Kentucky.
Thuyền chiến của hải quân Mỹ đã chiếm pháo đài thứ nhất, Fort Henry, trên sông Tennessee. Pháo đài đó rất dễ tấn công và phòng thủ yếu. Trận đánh đã kết thúc chóng vánh khi Grant và quân của ông tới nơi.
Pháo đài thứ hai, Donelson, nằm gần sông Cumberland, có hai vạn quân trấn thủ. Grant bao vây pháo đài và cho thuyền chiến nã pháo công phá.
Sau nhiều ngày giao tranh, quân Liên Bang cố gắng phá hủy pháo đài để đào thoát. Họ đã chọc thủng tiền tuyến của quân Liên Minh, mở một đường máu rút lui. Nhưng bỗng nhiên tướng chỉ huy quyết định bãi bỏ việc rút quân. Ông hạ lệnh tất cả binh lính phải quay trở lại pháo đài.
Sau đó, không còn lựa chọn nào khác, quân Liên Bang buộc phải đầu hàng.
Viên chỉ huy sai sứ sang hỏi tướng Grant: “Điều kiện đầu hàng là gì?” Grant trả lời vắn tắt: “Đầu hàng vô điều kiện ngay lập tức.”
Quân Liên Bang bỏ pháo đài Donelson. Grant bắt được mười bốn ngàn tù binh.
Đó là một chiến thắng lớn của phe Liên Minh kể từ khi bắt đầu cuộc chiến. Uylysses Grant trở thành người hùng. Báo chí gọi ông là tướng Grant “đầu hàng vô điều kiện”.
Sau chiến thắng của phe Liên Minh tại pháo đài Donelson, các lực lượng Liên Bang miền nam rút khỏi Tennessee, di chuyển về phía nam và bắt đầu tái tổ chức tại Corinth, Mississippi.
Các tướng lãnh miền nam hy vọng sẽ huy động được một đạo quân lớn để ngặn chặn Ulysses Grant. Và họ cần phải làm nhanh. Grant đang tiến thẳng đến Corinth cùng với 4 vạn quân. Ba vạn rưỡi khác, dưới sự chỉ huy của Don Buell, sẽ hội quân trên đường.
Grant đến nơi trước, chờ cho Buell còn cách Corinth 30km, gần một tòa nhà nhỏ gọi là Shiloh Church.
Tướng miền nam là Albert Sydney Johnston cũng đang chờ. Ông có hơn 4 vạn quân, ngang ngửa với tướng Grant, và đang chờ 2 vạn khác tiếp viện. Nhưng khi biết rằng tướng Grant đã cận kề, ông không đợi nữa, mà muốn tiên phát chế nhân.
Cuộc tấn công của Johnson làm quân Liên Minh bất ngờ, dù ông không có chủ ý đó. Các tướng lãnh Liên Minh không tin quân báo rằng Johnson đang động binh. Họ nói quân đội của ông ta không đủ mạnh để tấn công.
Binh lính Liên Minh không hề chuẩn bị cho các vị trí phòng thủ, cũng không được bảo vệ khi trận chiến nổ ra.
Giao tranh tại Shiloh là sự kiện cay đáng nhất của cuộc chiến. Nó không phải một trận chiến đơn lẻ, mà là hàng loạt cuộc đụng độ. Từng nhóm quân lính hai bên giao chiến trên một chiến trường rộng lớn. Họ bắn lẫn nhau từ xa, đánh giáp lá cà khi sáp lại gần. Mặt đất nhuộm đỏ máu tươi. Xác người chết ngổn ngang.
Thoạt tiên, phe Liên Bang đẩy lui được quân của Grant, và chỉ cần xuyên thủng một phòng tuyến nữa là họ sẽ dành chiến thắng. Nhưng giữa lúc quan trọng ấy tướng Johnson trúng đạn vào chân. Viên đạn cắt đứt động mạch khiến ông chảy máu tới chết trước khi quân y kịp cứu giúp. Mọi hy vọng chiến thắng cho phe miền nam chết theo vị tướng.
Khi chiến trận tiếp diễn ngày hôm sau, tướng Buell đã kịp tới tiếp viện. Quân Liên Bang rút lui. Phe Liên Minh để họ đi.
Shiloh, từ này về sau trở thành tiếng chỉ sự chết chóc và hủy diệt.
Trận Shiloh đã cho người Mỹ ở cả hai miền biết sự khủng khiếp của chiến tranh – một trăm ngàn người đánh giết lẫn nhau. Lần đầu tiên người Mỹ biết thế nào là sự khốc liệt của chiến tranh hiện đại.
Một người lính hồi tưởng: “Quá sốc, quá khủng khiếp. Cầu Chúa để tôi không bao giờ phải thấy lại cảnh ấy.”
Miền bắc đã chiến thắng trong trận Shiloh. Nhưng cái giá phải trả quá đắt, hơn 13 ngàn người tử trận, bị thương, hoặc mất tích. Thương vong bên phía miền nam là 10 ngàn.
Miền bắc chào đón tin thắng trận. Nhưng niềm vui nhanh chóng biến thành sự tức giận khi công chúng hay biết con số thương vong. Họ trách mắng tướng Grant, đòi tổng thống phải miễn nhiệm ông.
Lincoln nghĩ tới hai người có thể lãnh đạo quân đội: McClellan và Grant. Họ rất khác nhau. McClellan tổ chức quân đội… và không làm gì khác. Còn Grant tổ chức quân đội… và hành động.”
Lincoln nói về Grant: “Tôi không thể làm được nếu thiếu người này. Anh ta dám chiến đấu.”
