Tiếng Anh có câu thành ngữ A little knowledge is a dangerous thing (Cái biết nửa vời là một điều nguy hiểm) dùng để nói rằng thà là bạn không biết, còn nếu biết thì phải biết cho đầy đủ, biết cho đến nơi đến chốn. Nếu chỉ biết nửa vời, biết đại khái sẽ dễ làm người ta ngộ nhận mình là chuyên gia, tưởng ta đây giỏi, và đó sẽ là nguyên nhân của nhiều sai lầm.
Nguồn gốc thành ngữ a little knowledge is a dangerous thing
Bài thơ của Pope
A little knowledge is a dangerous thing và a little learning is a dangerous thing là hai biến thể đồng nghĩa với nhau, và được dùng từ thế kỷ thứ 18.
Phiên bản little learning được cho là câu nói của Alexander Pope (1688 – 1744). Câu này xuất hiện trong tác phẩm An Essay on Criticism in năm 1709 của ông, và hiện tại người ta chưa tìm được văn bản nào sớm hơn nó mà có câu nói này.
A little learning is a dangerous thing;
drink deep, or taste not the Pierian spring:
there shallow draughts intoxicate the brain,
and drinking largely sobers us again.
Tạm dịch:
Biết nửa vời là điều nguy hiểm
Không đắm mình vào dòng Pierian*
Những vốc cạn chỉ làm u mê đầu óc
Phải uống từng vò mới làm tâm trí tinh anh.
(* Trong thần thoại Hy Lạp, suối Pierian được thánh hiến cho nữ thần thơ. Nó trở thành hình ảnh ẩn dụ của tri thức)
Ta thấy rõ sự tương đồng giữa hai phiên bản này nhờ một câu nói mang tính ngẫu hứng: a little knowledge is a dangerous thing trong tập san The monthly miscellany; hay tạp chí Gentlemean and Lady’s Complete Magazine, Vol II, 1774, trong đó tác giả đã trích dẫn nhầm câu nói của Pope:
Mr. Pope says, very truly, “A little knowledge is a dangerous thing.”
Tìm hiểu thêm các thành ngữ:
Thành ngữ every cloud has a silver lining
Thành ngữ some one is walking over my grave
Tác giả AB bí ẩn
Cả câu nói gốc của Pope và phiên bản bị nói nhầm đều dựa trên một cách diễn đạt đã có từ trước đó của một tác giả vô danh, ký bút hiệu là AB, trong tuyển tập các bức thư được xuất bản năm 1698 với nhan đề The Mystery of Phanaticism:
“Twas well observed by my Lord Bacon, That a little knowledge is apt to puff up, and make men giddy, but a greater share of it will set them right, and bring them to low and humble thoughts of themselves.
(Ngài Bacon chủ tôi luôn nghe theo Twas, rằng biết một chút thì thường thổi phồng, và làm cho người ta ra nhẹ dạ, nhưng càng biết nhiều thì càng chừng mực, và con người ta sẽ biết suy nghĩ khiêm tốn về bản thân mình.
Một lần nữa, có vẻ như đã xảy ra việc trích dẫn sai ở đây, My Lord Bacon là một chính khách và triết gia nổi tiếng của Anh, tên đầy đủ là Francis Bacon. Và những gì mà ông thật sự nói như sau:
“A little philosophy inclineth man’s mind to atheism; but depth in philosophy bringeth men’s minds about to religion.”
Francis Bacon
(Triết lý nửa vời làm tâm trí con người u mê; nhưng triết lý sâu sắc thì đưa tâm trí con người lên tầm tôn giáo.)
Kết
Vậy thì rốt cuộc ai là người đã tạo ra câu thành ngữ này? Có lẽ đó là kết quả của sự pha trộn thành quả văn chương của nhiều người. Có thể xem Bacon là người đặt ra ý tưởng, Pope với phiên bản little learning và nhân vật AB bí ẩn với phiên bản little knowledge.
Con số đông đảo các nhà văn xào nấu câu nói a little learning is a dangerous thing vào đầu thế kỷ 18 có lẽ là bằng chứng cho thấy câu nói này đã trở nên phổ biến trong giới học giả và các công trình tiếng Anh. Thời kỳ Khai Sáng tầng lớp trung lưu đặc biệt quan tâm tới văn hóa và triết học. Các cuộc thảo luận những đề tài như vậy chủ yếu bằng tiếng La Tinh, và giữa giới tinh hoa với nhau. Và đối với họ thì giới bình dân, quần chúng không đáng luận bàn những vấn đề cao siêu, trừu tượng, vì a little learning is a dangerous thing.
