Trong Khúc I Dante bị lạc vào một khu rừng tối, và không thể tìm được lối đi. Ở đó chàng thấy có ngọn núi thiên thai hào quang rực rỡ và muốn leo lên đó, nhưng bị ba con thú dữ chắn đường. Giữa lúc hoang mang tuyệt vọng thì vong linh của Virgil, đại thi hào thời La Mã cổ đại, hiện đến và đề nghị sẽ dẫn chàng đi xem những cảnh tượng hãi hùng trong Hỏa Ngục, Luyện Ngục, và nếu chàng muốn sẽ được xem cả nơi Thiên Đàng đầy ân phúc. Dante đồng ý.
Gợi ý về nội dung
Trong khúc II, Dante cảm thấy bối rối về tư cách của mình. Aneneas, thánh Phao-lô là những nhân vật lẫy lừng đã từng thực hiện hành trình này. Chàng nghĩ mình không đáng được như họ.
Vigil động viên chàng và tiết lộ rằng chính Beatrice, người yêu quá cố của chàng, được Đức Mẹ Đồng Trinh chấp thuận, đã nài xin Virgil tới dẫn chàng tìm lại nẻo chính đạo.
Khúc I và khúc II là dẫn nhập vào phần Hỏa Ngục. Trong hai phần sau là Luyện Ngục và Thiên Đàng Dante sẽ kêu cầu sự trợ giúp từ các thánh Kitô giáo, nhưng với Hỏa Ngục thì chàng chỉ kêu cầu các Thánh thi (Muses), Tài năng (Genius), cùng Trí nhớ của mình.
Trong khúc II tác giả nhắc tới hai nhân vật đã từng đi hành trình này trước chàng là Aeneas và thánh Phao-lô, tượng trưng cho hai mối bận tâm chính của chàng là: thần quyền và giáo quyền. Hai yếu tố này sẽ xuất hiện xuyên suất phần Hỏa Ngục.
Các nhân vật xuất hiện trong Khúc II
Muses: là các nàng tiên thơ theo thần thoại Hy Lạp.
Genius: ở đây có thể tác giả đang nói đến tài năng thi ca của chính mình, hoặc của Virgil là người đồng hành
Phụ thân của Silvius: Aeneas – là tổ tiên của người La Mã theo thần thoại. Aeneas xuất hiện như một anh hùng trong tác phẩm Aeneid của Virgil.
Thánh Phaolô: cùng với thánh Phêrô được xem là hai tông đồ cột trụ của Kitô giáo. Thánh Phaolô tử đạo tại Rome.
Quý bà Thiên quốc: chỉ Đức Maria
Rachel: nhân vật trong Cựu Ước, vợ của Jacob, tổ phụ dân Israel.
Lucia: thánh Lucia. Tử đạo khoảng cuối thế kỷ thứ 3 dưới triều hoàng đế Diocletianus. Trong tác phẩm này Lucia đóng vai trò như sứ giả của Đức Mẹ.
Beatrice: Tình yêu của Dante từ thuở thanh mai trúc mã. Về sau sẽ thành người dẫn đường cho chàng trong phần Thiên Đàng.
Khúc II
Ngày dần buông, bầu không ảm đạm
Cho muôn loài trên đất nghỉ ngơi
Khỏi cơ hàn; chỉ còn lại mình tôi
Sốc tinh thần bơ vơ chống chọi
Con đường dài cùng nỗi gian nan
Nơi trí nhớ xin như in ghi lại
Ôi Muses, Thánh Thi, xin trợ lực
Trí nhớ ơi viết lại mắt tôi nhìn,
Chính nơi đây ngươi tỏ bày Phẩm chất[1]!
Tôi mở lời: “hỡi thánh nhân chỉ lối,
Đức hạnh tôi liệu có thích hợp chăng
Để ngài tin dẫn vào đường xa thẳm
Ngài chẳng nói phụ thân Silvius[2]
Vẹn xác trần bước vào cõi trường sinh
Với giác quan còn nguyên hình nguyên dạng.
Nếu Thượng Đế, kẻ thù muôn ma quỷ
Là Đấng lòng lành, biết cân nhắc thiệt hơn
Về những điều từ nơi ông phát xuất
Thì điều đó nào đâu khó hiểu
Vì ông đã được chọn làm cha
Của đế chế Roma ngự trên chín tầng trời
Đó là nơi, tôi xin nói thật,
Được xác lập là Đất thánh thiêng liêng
Của ngai tòa Phêrô[3] cao cả.
Hành trình ấy ông đã được vinh quang
Và biết được nguồn cơn chiến thắng
Cho chính ông, cho tà áo Giáo Hoàng
Rồi đến thánh Phaolô vào chốn ấy
Để mang về sự thúc đẩy đức tin
Là lối vào ơn trường sinh cứu rỗi
Còn phần tôi, tôi có là ai?
Aeneas chẳng phải, thánh Phaolô càng không
Ai cũng rõ rằng tôi không xứng đáng.
Vì lẽ ấy tôi e rằng đến đó,
Chỉ càng làm lộ rõ sự ngô nghê;
Ngài thông thái, chắc ngài cũng tỏ.”
Quả như kẻ khát khao nhưng e sợ,
Cũng chỉ vì lo trước nghĩ sau
Rồi nhỡ mất điều ban đầu đã định,
Tôi thấy mình, giữa vùng tăm tối đó,
Vì đắn đo mà hào khí tiêu tùng,
Bao thúc giục trong lòng cũng lung lay.
“Nếu lời con ta đây hiểu rõ”
Vong linh cao thượng đó trả lời,
“Thì hèn nhát hồn con đang vướng phải,
Đè xuống con nặng trĩu hai vai,
Ngăn con thực hiện những điều chí khí
Tựa hồn ma dọa nạt lúc xế chiều
Con đừng sợ, nghe ta nói tại sao
Ta ở đây cùng điều ta nghe thấy
Từ lúc đầu khi ta xót thương con.
Ta là kẻ còn đang thụ án treo[4]
Nàng đến tìm ta, rạng ngời quá đỗi
Ta vội xin được nhận lệnh nơi nàng
Đôi mắt nàng ngời sáng hơn sao
Nói với ta dặt dìu tha thiết
Giọng thiên thần ngôn ngữ cũng thần tiên
“Này linh hồn thanh nhã xứ Mantua,
Người tiếng tăm trần gian còn ghi khắc,
Và khắc ghi trường tồn giữa trần gian;
Bạn của ta đang sa vào vận hạn,
Trên dốc hoang bị chắn lối cản đường
Đương hoảng loạn quay chân trở bước
Từ Trời Cao ta nghe tiếng chàng cầu
Nhưng phần ta e chẳng đến kịp đâu,
Rồi nhỡ may chàng quay đầu lạc lối
Xin ngài hãy đi, dùng lời hoa mĩ,
Bất kể điều gì ngài có thể làm cho,
Đặng cứu chàng hầu lòng ta thanh thản.
Tôi là Betrice, xin năn nỉ ngài đi;
Tôi đến từ nơi tôi tha thiết mong về;
Muôn lời nói là Tình Yêu thúc giục.
Rồi khi tôi hiện diện trước Chúa Trời,
Sẽ muôn lời cầu cho ngài siêu thoát”
Và nàng ngưng lại, ta đáp lời:
“Ôi quý bà đức hạnh của tôi ơi
Nhờ nơi cô nhân loại được rạng ngời
Hơn muôn vật dưới vòm trời nhỏ bé
Mệnh lệnh cô tôi say mê đón nhận
Vâng lời rồi còn thấy chậm trễ thay
Hãy nói đi hết thảy điều cô muốn.
Nhưng cớ sao cô lại chẳng ngại ngần
Ghé xuống đây nơi tận cùng cõi đất,
Từ cao xanh nơi cô ngóng quay về?”
Nàng bèn đáp: “Vì ngài mong hiểu rõ
Xin ngắn gọn nói tỏ vì sao
Chốn nơi đây ta chẳng ngại bước vào.
Bởi chúng ta chỉ nên sợ hãi
Những điều nào có sức mạnh xấu xa;
Còn ngược lại ta đâu cần lảng tránh.
Chúa nhân từ đã tạo thành tôi
Để đau khổ nơi đây không hại tới,
Và lửa đời đời chẳng bén đến da.
Có Đức Bà dịu dàng trên Thiên Quốc
Xót thương người tôi gửi gắm ngài đây,
Mà phá bỏ luật thiên đình trên ấy.
Bà đã gọi Lucia mà nói,
‘Kìa có kẻ tin con cần giúp đỡ
Này ta giao phó hắn cho con’
Lucia, kẻ thù muôn điều ác,
Cất bước lên mà đến chỗ tôi,
Đang ngồi cạnh Rachel đời xưa ấy
Bà nói: ‘Này Betrice đẹp lòng Đức Chúa,
Mau cứu người chan chứa yêu con
Kẻ bởi con mà xa lánh nhân trần
Tiếng chàng rên xiết con nghe không
Trên dòng sông bạo tàn hơn biển cả
Với tử thần chàng chống trả cực thay?’
Trên cõi đời vội vã được mấy ai
Dù làm điều ngay, hay lánh xa điều dữ
Như tôi đây khi bà ấy dứt lời.
Liền xuống đây từ cõi trời vinh phúc
Để phó thác vào lời ngọc nơi ngài
Là những lời ai nghe đều vinh dự.”
Khi nàng đã thuật rõ sự tình
Bèn quay đi mắt ngời đẫm lệ
Làm ta càng phải vội vã đi ngay
Ta đến cùng con như nàng đã muốn:
Cứu con khỏi đám thú hung tàn
Đã chặn con đường lên cõi thiên thai
Vậy cớ sao con lại còn kháng cự
Sao trái tim lại đượm sự đớn hèn?
Kìa can đảm nhiệt thành đi đâu hết?
Hãy nhìn xem ba người vinh phúc ấy
Đoái thương con từ chốn Thiên Đường
Lại thêm ta với bao lời hứa hẹn.”
Như nụ hoa khi đêm về gió lạnh
Bèn co ro rủn rẩy khép mình
Rồi bừng lên khi mặt trời chiếu tỏa.
Tôi cũng thế khi sức cùng lực kiệt;
Thì ngọt ngào tràn ngập trái tim
Khiến tự do tôi lại được buông mình:
“Ôi, nàng hỡi, nguồn say mê trợ lực!
Và ngài ơi, đấng thanh tao, chẳng ngại
Vâng những lời chính trực nàng đã giao!
Điều ngài nói làm tim tôi ấm lại
Sẵn sàng quay về chuyến hành trình
Chính là điều từ ban đầu đã định.
Giờ hãy đi; hai lòng chung một ý
Ngài là thầy, hướng đạo, chỉ huy tôi.”
Nói thế rồi, người đi trước dẫn đường
Tôi bước vào con dốc dài hun hút.
[1] Dante kêu cầu Thánh thi, Trí nhớ, và Tài năng của mình để có đủ sức viết lại những điều chang tai nghe mắt thấy.
[2] Tức Aeneas, theo thần thoại của La Mã cổ đại được xem là người khai sinh thành Rome
[3] Thành Roma là nơi thánh Phêrô tông đồ tử đạo. Nên từ đó về sau Rome được chọn là tòa thánh nơi các Giáo hoàng ngự trị.
[4] Vigil phải thụ án treo ở Ngục Tổ Tông. Ngục Tổ Tông, hay Limbo, theo Kitô giáo, là nơi giam cầm những người tuy công chính nhưng chưa được rửa tội. Họ phải ở đó để chờ ngày Thiên Chúa cứu độ. Ở Ngục Tổ Tông họ không phải đau khổ, nhưng cũng không thấy vinh hiển của Chúa.
