Trận Waterloo diễn ra vào giữa tháng Sáu 1815 giữa một bên là quân đội của Napoleon, hoàng đế Pháp, và phía bên kia là liên minh các nước châu Âu do Anh đứng đầu. Với chiến thắng thuộc về phe đồng minh, trận Waterloo đã chấm dứt thời đại thống trị của Napoleon đã kéo dài nhiều thập niên trên toàn châu Âu và tạo ra bước ngoặt cho lịch sử nước Pháp.
Sự trở về của Napoleon
Một đêm tối trời cuối Tháng 2 năm 1815, khi mưa phùn dày đặc đã trùm lên mặt biển, một đoàn thuyền lặng lẽ rời khỏi đảo Elbe nằm giữa Địa Trung Hải tiến về bờ biển nước Pháp. Đoàn thuyền có khoảng hơn 1000 người vừa là thủy thủ vừa là chiến binh, họ đang thực hiện một sứ mệnh lớn lao. Đó là đưa một con người từng được tôn sùng là Hoàng đế bách chiến bách thắng trở về nước Pháp để thực hiện giấc mơ thu phục lại ngai vàng. Người đó chính là Napoleon Đệ nhất. Napoleon ngồi trên một chiếc thuyền nhỏ được nguỵ trang kín đáo theo kiểu thuyền nước Anh.
Với vẻ mặt trầm lặng, ông hồi tưởng lại hơn 20 năm chinh chiến khắp Châu Âu với những chiến công lừng lẫy từng làm cho các vương triều ở lục địa này khiếp sợ. Ông nhớ như in những năm tháng đó, trước mỗi lần ra trận, ông thường nhắc đến câu, “ngày mai ta thắng trận Marangoo, ngày mai ta thắng trận Austerlitz”. Đó là những chiến công đã đưa Napoleon lên đến đỉnh vinh quang để trở thành con người của huyền thoại. Nhưng năm 1812, sau khi tiến quân vào nước Nga, ông đã bị sa lầy và cuối cùng quân đội ông bị các nước đồng minh Châu Âu đánh bại vào năm 1814. Napoleon buộc phải thoái vị và bị đày ra đảo Elbe theo quyết định của các nước đồng minh tại Vienne. Trở về nước Pháp lần này, ông tâm niệm một điều là “phải phục thù, phải rửa hận”, chỉ có như thế ông mới được thanh thản ngắm nhìn thành Paris tráng lệ.
Sau một tuần lênh đênh trên mặt biển, vừa phải chống chọi với sóng to gió lớn, vừa phải lẩn tránh những tàu tuần tiễu của Anh, đầu Tháng 3, đoàn thuyền của Napoleon đã cập bến ở một khu vực gần thị trấn Cannes thuộc bờ biển Nam nước Pháp. Mặc dù cuộc đổ bộ an toàn và thuận lợi, song với bản tính thận trọng, Napoleon quyết định tiến về Paris theo con đường dọc dãy núi Alpes lên phía Bắc nhằm tránh đụng độ với các đồn binh của quân đội Vua Louis XVIII (Lui XVIII).
Khi nhận được tin Napoleon đang trên đường tiến về Paris, cả hoàng cung vương triều Bourbon (Buốcbông) đều hoảng loạn. Vua Louis XVIII tức tốc cử Thống chế Nây đem một đội quân đi bắt Napoleon. Nhưng khi đội quân nhà Vua vừa gặp đoàn quân của Napoleon thì Thống chế Nây đã xuống ngựa, mở rộng vòng tay chào đón Napoleon và cả đội quân của ông đều nhất loạt hô vang: “Hoàng đế muôn năm! Hoàng đế muôn năm!” Thế là đội quân nhà Vua nhập vào đoàn quân của Napoleon quay trở về Paris. Vua Louis XVIII cùng Hoàng gia bỏ chạy lên biên giới nước Bỉ. Ngày 20 Tháng 3, cả Paris hân hoan trong niềm vui gặp lại vị Hoàng đế “bách chiến, bách thắng” của họ.
Liên minh thứ 7 quyết tiêu diệt Napoleon
Công việc đầu tiên của Napoleon ở Paris là tuyên bố ước vọng hòa bình trước toàn thể Châu Âu. Nhưng cả Châu Âu đều không tin vào lời tuyên bố đó. Liên minh châu Âu gồm Anh, Phổ, Nga, Áo, Bỉ, Hà Lan… lại tuyên bố đặt Napoleon ra ngoài vòng pháp luật, đồng thời tổ chức một đội quân lớn nhằm chống lại ông. Không còn sự lựa chọn nào khác, Napoleon liền xúc tiến việc xây dựng cấp tốc quân đội của mình, sẵn sàng đương đầu với quân đồng minh. Cho đến tháng 6 năm 1815, ngoài các đơn vị bảo vệ biên giới, Napoleon đã xây dựng được một lực lượng xung kích với hơn 125.000 quân.
Trong khi đó, các nước đồng minh đã tập trung được hai binh đoàn tại Bỉ. Một binh đoàn Phổ gồm 116.000 quân dưới quyền chỉ huy của Thống chế Blucher bố trí tại vùng Charleroi và Liége (Liegiơ). Một binh đoàn hỗn hợp Anh, Bỉ, Hà Lan gồm 93.000 quân dưới quyền chỉ huy của Quận công Wellington bố trí tại Tây Nam Brussel (Brussel), cả hai binh đoàn này đang chờ đợi các binh đoàn Nga- Áo tới hội nhập để tiến vào nước Pháp tiêu diệt Napoleon.
Tình thế của Napoleon lúc đó hết sức nguy ngập. Song, bằng sự quyết đoán của mình, Napoleon quyết định tiến công quân đồng minh ngay lập tức. Ông tính rằng nếu để quân đồng minh hội nhập đủ với quân số ước tính khoảng 600.000 người (bao gồm cả quân Nga – Áo) thì so sánh lực lượng sẽ bất lợi về phía quân Pháp, mặc dù lực lượng của ông cũng được bổ sung ít nhiều và như vậy có thể quân Pháp sẽ thất bại. Chỉ có tiến công chớp nhoáng, chia cắt hai binh đoàn Anh, Phổ và lần lượt tiêu diệt chúng trước khi quân Nga – Áo tới thì họa may mới đem lại chiến thắng cho ông.
Ngày 15 Tháng 6-1815, quân Pháp dưới sự chỉ huy của Napoleon bắt đầu vượt Sông Xom và bí mật tập trung ở phía Nam Charleroi.
Những giao tranh ban đầu
Tại khu vực quân đồng minh bố trí có hai điểm nút giao thông là Quatre Bras (Cartrơ Bra) và Xombreffe cách nhau chừng 8 dặm. Đây là hai khu vực có ý nghĩa hết sức trọng yếu được nối với nhau bằng một con đường chạy theo hướng Đông Tây mà quân đồng minh phải được tập trung để tổ chức phòng thủ ngăn chặn quân Pháp tiến thẳng vào Brussel. Nếu nhanh chóng tập trung lực lượng vào hai điểm nút giao thông này, trong quá trình tác chiến thì binh đoàn của Blucher và binh đoàn Wellington mới hỗ trợ được cho nhau, không để cho quân Pháp chia cắt. Thế nhưng vì lo sợ quân Pháp tiến công cắt đứt các đường tiếp tế nên việc tập trung lực lượng của quân đồng minh ở hai khu vực này trở nên quá chậm và vì thế việc xây dựng trận địa phòng ngự cũng quá sơ sài.
Trước khi trận Waterloo xảy ra, ngày 16 tháng 6 quân Pháp bắt đầu tấn công Quatre Baras và Ligny gần Xomberffe. Tại Quatre Bras, Thống chế Nây cho quân mở cuộc công kích mãnh liệt vào các vị trí quân Anh nhưng ông đã gặp phải sức kháng cự mạnh mẽ. Suốt cả ngày hôm đó mặc dù bị tổn thất tới 4.500 người nhưng quân Anh vẫn giữ vững trận địa và sau đấy để bảo toàn lực lượng Wellington rút dần lực lượng về Waterloo, ở Ligny tình hình lại khác. Đây là hướng tiến công do Thống chế Grouchy đảm nhiệm và Napoleon trực tiếp theo dõi. 4 quân đoàn Phổ dưới sự chỉ huy của Blucher chiến đấu một cách yếu dần và cuối cùng bị quân Pháp đẩy ra khỏi các trận địa phòng ngự. Tại đây, quân Phổ vừa bị thương vong, vừa bị bắt làm tù binh tới 20.000 người. Thống chế Blucher bị thương nặng nhưng ông vẫn không rời khỏi vị trí chỉ huy. Là người từng trải, mặc dù đã 72 tuổi nhưng Blucher vẫn hết sức sáng suốt trong mọi tình thế. Ông nhận thấy việc hợp nhất các lực lượng của Weillington là rất cần thiết, chỉ có như vậy quân đồng minh mới đủ sức tiêu diệt quân Pháp. Do vậy, sau khi để lại một quân đoàn ngăn chặn quân Pháp truy kích, ông nhanh chóng lệnh cho 3 quân đoàn khác rút về Wavre, cách Waterloo chừng hơn 10 dặm, nơi có thể ứng cứu nhanh chóng cho Wellington. Quyết định của Blucher đã góp phần đưa đến trận chiến tại Waterloo mà nơi đó quân đồng minh sẽ quyết định số phận của quân Pháp.
Đọc thêm:
Trận Marathon (490 Tr.CN) và vận mệnh nền cộng hòa Hy Lạp
Tìm hiểu văn minh Ai Cập cổ đại
Bộ luật Napoleon (Bộ luật dân sự Pháp 1804)
Trận Waterloo – bước ngoặt của lịch sử châu Âu
Tại Waterloo, sau khi cho quân rút khỏi Quatre Bras, Wellington đã nhanh chóng xây dựng các trung tâm đề kháng nhằm ngăn chặn quân Pháp. Đây là một thung lũng kéo dài chừng 2,5 dặm, rộng 5 dặm nằm giữa hai dãy đồi thấp mà ở đó có con đường chạy thẳng tới Brussel. Wellington cho quân bố trí tại các sườn đồi phía Bắc. Trước tuyến phòng thủ quân đồng minh có hai nông trại là Hougoumont (Hugumông) và La Haye Alliance (Lahay Alliăng) được Wellington tập trung xây dựng thành hai trung tâm đề kháng mạnh. Toàn bộ lực lượng quân đồng minh tại đây có khoảng 57.600 quân và 156 khẩu pháo. Ngoài ra, Wellington còn tách ra khoảng 17.000 quân bố trí tại Hal cách Waterloo 10 dặm về phía Tây nhằm ngăn chặn quân Pháp tiến vế hướng đó cắt đứt các đường tiếp tế của ông.
Về phía quân Pháp, sau khi tách 33.000 quân do Grouchy chỉ huy tiếp tục truy kích quân Phổ, Napoleon đã tập trung tại Waterloo được khoảng 74.000 quân và 246 khẩu pháo triển khai trên các sườn đồi phía Nam để sẵn sàng tiến công vào các vị trí quân đồng minh. Như vậy, tại Waterloo lực lượng quân đồng minh và quân Pháp gần như ngang nhau. Song quân Pháp có ưu thế về kỵ binh và pháo binh. Mặc dù vậy, quân đồng minh lại có lợi thế về địa hình do chiếm được các điểm cao.
Trưa ngày 18 Tháng 6, khi bầu trời sáng dần và mặt đất đã se lại sau cơn mưa, Napoleon liền hạ lệnh cho quân Pháp bắt đầu tiến công. Đầu tiên, Napoleon mở cuộc công kích nghi binh vào Hougoumont nhằm thu hút sự chú ý của Wellington nhưng bị quân đồng minh kháng cự quyết liệt và quân của ông bị tổn thất nặng nề. Napoleon tiếp tục điều quân đến chi viện nhưng tình thế vẫn không thay đổi, quân đồng minh vẫn giữ vững trận địa. Trên hướng chủ yếu, cuộc công kích chỉ được bắt đầu vào lúc 13 giờ 30 phút. 80 khẩu pháo của quân Pháp nhất loạt khai hỏa dọn đường cho bộ binh và kỵ binh tiến công. Cuộc chiến đấu tại đây diễn ra quyết liệt, bất phân thắng bại. Bộ binh Pháp tiến lên đã bị hỏa lực quân đồng minh bắn dữ dội làm rối loạn hàng ngũ. Sau đó, kỵ binh Anh tiếp tục xông lên truy kích quân Pháp đến trận địa pháo. Đến lượt, kỵ binh Anh lại bị kỵ binh Pháp phản kích đẩy lùi về trí xuất phát. Chiến trường mù mịt khói súng, cát bụi và xác chết ngổn ngang. Những tiếng nổ ầm vang của đại bác, đanh gọn của súng trường xen lẫn trong tiếng hò reo của binh sĩ hai bên kéo dài tưởng như không bao giờ dứt. Quân Pháp cứ lớp lớp công lên trên đỉnh đồi rồi lại bị đẩy lùi, để lại những xác chết nằm la liệt trên chiến địa. Nhìn thấy cảnh tượng đó nhưng là một con người cứng rắn, Napoleon không nao núng tinh thần. Trận chiến này quả là sự “đặt cuộc” đối với cuộc đời binh nghiệp của ông.
Đến khoảng 16 giờ, mặc dù Napoleon đã sử dụng hầu hết các tiểu đoàn kỵ binh nặng vào tham chiến nhưng vẫn không chiếm được các sườn đồi. 18 giờ quân Pháp do Thống chế Nây chỉ huy với nỗ lực cao chọc thủng được một khu vực tuyến phòng thủ quân đồng minh tại La Haye Alliance.
Napoleon đại đế ngã ngựa
Vào thời điểm này, Napoleon hy vọng ở lực ượng của Grouchy đến phối hợp tiến công để giành thắng lợi quyết định cho trận đánh. Nhưng rủi ro thay khi nhìn về hướng Đông Bắc ông đã thất vọng thốt lên: “Than ôi! Không phải là Grouchy mà là Blucher!” Viện binh Phổ đến ứng cứu Wellington đã làm thay đổi tình thế trận đánh. Quân đồng minh lại đẩy lùi được quân Pháp. Khi trời đã bắt đầu tối dần, với cố gắng cuối cùng, Napoleon tập trung một lực lượng lớn quân Pháp, bao gồm cả các tiểu đoàn “ngự lâm quân” tiến hành đợt công kích mãnh liệt về phía quân đồng minh trên hai hướng Hougoumont và La Haye Alliance. Trên hướng La Haye Alliance, quân Pháp dũng cảm tiến lên các sườn đồi dưới làn hỏa lực pháo binh của cả hai bên.
Quân đồng minh với lực lượng ưu thế phục kích sẵn trên sườn đồi, bằng một loạt súng trường đầu tiên đã làm rối loạn hàng ngũ quân Pháp và ngay lập tức lao lên đánh giáp lá cà bằng lưỡi lê buộc quân Pháp phải tháo chạy. Trên hướng Hougoumont, cuộc chiến đấu cũng diễn ra quyết liệt. Quân Pháp bị hỏa lực pháo binh và súng trường của quân đồng minh đẩy lùi không thể tiến lên được. Chính lúc đó, Thống chế Blucher đưa quân đoàn Phổ thứ hai vào tham chiến. Họ chiếm được khu vực Papalotte (Papơlốt) uy hiếp mạnh cánh phải quân Pháp. Quân đồng minh hoàn toàn giữ thế chủ động. Thời cơ của quân đồng minh đã đến. Weellington ra lệnh phản công quân Pháp trên toàn tuyến.
Từ vị trí chỉ huy, Napoleon đã nhận thấy sự thất bại không thể tránh khỏi của quân Pháp. Những người lính trước khi mở cuộc công kích cuối cùng đi qua trước mặt ông, với niềm tin vào chiến thắng, vẫn hô vang câu “Hoàng đế muôn năm”, giờ đây họ chiến đấu một cách tuyệt vọng. Napoleon đau đớn kêu lên: “Thế là hết”, và ông cùng đám tàn binh rút chạy về hướng biên giới nước Pháp. Một quân đoàn Phổ được lệnh truy kích quân Pháp tiếp tục làm cho Napoleon phải khốn đốn trên suốt chặng đường rút về Paris.
Trận chiến kết thúc với thắng lợi hoàn toàn thuộc về quân đồng minh, quân Pháp đã đại bại. Tại Waterloo quân Pháp bị thương vong, bị bắt làm tù binh tới 58.000 người: về phía đồng minh cũng bị tổn thất chừng 22.000 quân.
Nguyên nhân thất bại và ý nghĩa trận Waterloo
Vì sao Napoleon thất bại ở Waterloo – một thất bại làm sụp đổ mưu đồ đế chế của ông trên lục địa Châu Âu? Phải chăng đó là kết quả của sự phiêu lưu cả về chính trị và quân sự của Napoleon? Người ta đã lý giải trên nhiều bình diện, về chính trị, Napoleon đi quá xa theo “con đường riêng” của mình. Các nước phong kiến Châu Âu làm sao có thể chấp nhận một Châu Âu bị chìm đắm dưới quyền thống trị của Napoleon. Và chính vì thế họ đã tập hợp lại với sức mạnh lớn hơn để tiêu diệt ông. Hơn 20 năm chiến tranh đã quá đủ để các nước Châu Âu thấy được tham vọng của Napoleon.
Trận Waterloo là quyết tâm của người Châu Âu. Về quân sự, đặc biệt là về mặt nghệ thuật quân sự cần phải khẳng định việc tiến công chớp nhoáng vào các lực lượng đồng minh ngay trên đất Bỉ là sự lựa chọn chính xác, thể hiện quyết tâm và tài thao lược của Napoleon. Tuy nhiên trong quá trình tác chiến, Napoleon không thực hiện được ý định chia cắt quân đồng minh, không tập trung được lực lượng tiêu diệt từng binh đoàn đối phương. Điều đó được nhận thấy ngay trong ngày đầu chiến dịch xảy ra lúc tấn công vào Quatre Bras và Ligny. Việc điều động binh lực từ Ligny sang phối hợp tiến công vào Quatre Bras lại quá chậm nên binh đoàn của Wellington đã kịp thời rút về Waterloo để củng cố trận địa phòng ngự. Cần phải nhận thấy sự phán đoán chính xác và tài tình của các tướng lĩnh phía đồng minh về ý định “chia cắt” quân đội đồng minh của Napoleon đối với lực lượng của họ.
Thống chế Blucher và Quận công Wellington đã luôn tìm cách tập trung lực lượng, hỗ trợ nhau trong quá trình tác chiến. Chính vì thế, 3 quân đoàn Phổ đã kịp thời ứng cứu cho binh đoàn Wellington trên chiến trường Waterloo. Trong khi đó Thống chế Grouchy chỉ huy quân Pháp thì lại tiến hành cuộc truy kích một cách chậm chạp. Người ta được biết khi ở Waterloo quân Pháp đang khốn đốn thì tại Wavre, Grouchy vẫn “mải mê” truy kích và bị giam chân tại đó. Có thể nói việc không tập trung được lực lượng của Napoleon đã bỏ lỡ cơ hội tiêu diệt các binh đoàn đồng minh.
Về khía cạnh chiến thuật, Napoleon cũng bỏ qua nguyên tắc tập trung lực lượng. Hướng tấn công chủ yếu tại Waterloo là La Haỵe Alliance không giành đợc thắng lợi quyết định. Cuối cùng, trận Waterloo còn cho thấy Napoleon ít chú trọng đến việc trinh sát nắm tình hình lực lượng và bố trí binh lực của đối phương. Đặc biệt là về địa hình nơi xảy ra chiến sự, lần này quân Pháp nắm không chắc. Chính vì thế, trong quá trình tiến công họ luôn bị bất ngờ trước làn hỏa lực pháo và súng trường từ các khối bộ binh hình vuông của quân đồng minh phục kích ngăn chặn. Wellington đã khéo léo bố trí xen kẽ đội hình đó trên các sườn đồi và đó là nguyên nhân làm cho quân Pháp không thể tiến lên được và cuối cùng nhận thất bại thảm hại.
Ngay sau khi trận Waterloo kết thúc, một thoả hiệp được ký kết giữa các nước đồng minh Anh, Phổ, Nga, Áo với Pháp tại Paris. Một lần nữa, Napoleon buộc phải thoái vị và theo thoả hiệp này, Napoleon lại tiếp tục bị đày đi đảo Saint Hélène. Cuộc đời của ông kết thúc một cách thê thảm vào năm 1821 trên hòn đảo nhỏ ở giữa Đại Tây Dương.
