Bài 4: Google dịch và hướng sử dụng đúng đắn
Google dịch là một dạng trí tuệ nhân tạo của Google giúp chuyển ngữ văn bản, audio tức thì từ ngôn ngữ này sang một ngôn ngữ khác. Và người tự học dịch thuật tiếng Anh cần có kiến thức về công cụ này. Sức mạnh của Google dịch khiến nó khác biệt và vượt trội hơn tất cả những phần mềm dịch thuật tự động khác là ở chỗ Google dịch được xây dựng trên nền tảng mở để tất cả mọi người có thể đóng góp từ vựng, mẫu câu, các điểm văn phạm và ngữ cảnh cho cơ sở dữ liệu của nó, trong khi tất cả các phần mềm dịch thuật tự động khác chỉ là một hệ thống khép kín và rất giới hạn. Ngôn ngữ luôn biến động và ngữ nghĩa của từ ngữ có tính đa dạng đa nghĩa rất phức tạp, chính vì vậy một nền tảng mở như Google dịch là cực kỳ hiệu quả để cập nhật liên tục ngữ nghĩa cho từ ngữ từ sự đóng góp của cộng đồng. Và với cách hoạt động như thế Google dịch sẽ ngày càng tiến hóa với cơ sở dữ liệu tăng lên hằng ngày và càng lúc nó sẽ càng trở nên lợi hại.
Nhưng dù Google dịch có lợi hại tới mức nào nó vẫn chỉ là một máy dịch, trong khi ngôn ngữ có tính động. Vậy chúng ta, nhất là những người tự học dịch thuật tiếng Anh, hãy cùng tìm hiểu những gì mà Google dịch không thể làm thay thế con người được:
Những gì Google dịch không thể làm được
1. Google dịch không thể nhận biết loại hình văn bản
Đây là yếu điểm lớn nhất của Google dịch và là đặc điểm mà chắc chắn chỉ con người mới có thể làm được.
Như tất cả chúng ta đều biết, loại hình văn bản sẽ định hướng ngôn từ và nghĩa của từ, của câu sử dụng trong văn bản ấy. Cùng một từ ngữ nhưng chắc chắn sẽ được diễn đạt rất khác nhau trong một văn bản hành chính, văn bản khoa học, văn bản văn chương hay văn bản nghị luận v.v. Google dịch không thể phân biệt được các loại hình văn bản, một công việc vốn rất dựa vào tính chủ quan và cảm tính là thứ không thể có nơi máy móc, nên đương nhiên sẽ không thể tự lựa chọn từ vựng để chuyển dịch cho chính xác được.
Cũng vậy, Google dịch không thể phân biệt được chuyên ngành của tài liệu. Mỗi chuyên ngành như toán học, vật lý, triết học, ngôn ngữ, công nghệ thông tin, thương mại v.v. đều có hệ thống thuật ngữ riêng biệt. Những chuyên ngành ấy có thể sử dụng cùng một từ ngữ những hàm ý và âm hưởng luôn luôn khác nhau, nhiều khi không liên quan gì tới nhau. Một tình trạng thường thấy khi Google dịch tham gia vào công việc dịch thuật đó là nó sẽ sử dụng lẫn lộn từ ngữ cho các chuyên ngành, khiến cho người đọc không hiểu, hoặc hiểu nhầm nội dung văn bản.
2. Google dịch không thể hiểu được ngữ cảnh
Đây là yếu tố quan trọng nhất trong dịch thuật. Chúng ta sẽ không bao giờ hiểu được nghĩa chính xác của một từ vựng, một cụm từ, hoặc một câu, thậm chí là cả một đoạn văn nếu không nắm được ngữ cảnh của chúng.
Ngữ cảnh tức là hoàn cảnh mà một câu văn được tạo ra. Chẳng hạn như hai người bạn thân nói chuyện phiếm với nhau và có nhiều câu nói đùa, vậy thì ngữ cảnh của những câu nói ấy là một cuộc nói chuyện vui. Hoặc khi hai đối tác làm ăn bàn bạc với nhau, và họ cũng nói với nhau cùng những câu nói ấy, nhưng lúc này nghĩa của chúng sẽ hoàn toàn khác so với ai người bạn nói đùa.
Ngữ cảnh là linh hồn của văn bản, là môi trường sống của văn bản, và là một đặc trưng mà chỉ con người, là đối tượng tạo ra ngữ cảnh, mới có thể nhận ra được ngữ cảnh để hiểu ý nghĩa của lời nói của câu văn.
Google không làm được điều ấy, nên trong đa số trường hợp Google dịch sẽ dịch sai, thậm chí sai hoàn toàn hoặc nghĩa trái ngược, nhất là ở những văn bản mà ngữ cảnh đóng vai trò quan trọng nhưng văn chương.
3. Google dịch không thể nhận ra ý tứ hay hàm ý ẩn trong lời nói
Đương nhiên Google dịch không thể làm được điều ấy. Ngay cả con người khi giao tiếp với nhau cũng rất khó nhận biết được điều ấy. Và do không thể hiểu được ý tứ trong câu văn nên sẽ rất thường xuyên Google dịch đưa ra những văn bản vô nghĩa, diễn đạt lủng củng, hoặc lạ lùng đến phải phì cười.
Ý tứ là một yếu tố rất tinh tế của cảm xúc và tư duy con người. Và ngôn ngữ là một vũ khí lợi hại để người ta chứa đựng ý tứ của mình trong đó. Để hiểu được ý tứ của một câu nói đòi hỏi đối tượng tiếp nhận câu nói ấy phải hiểu về những yếu tố tạo thành nền tảng, bối cảnh cho câu nói ấy. Google dịch, với chằng chịt những thuật toán máy móc và cơ sở dữ liệu học vẹt, đương nhiên không thể hiểu nổi, và nó cũng không bận tâm tới điều ấy.
Như đã trình bày trong bài 1 của khóa học dịch thuật này, ý tứ là nét rất tinh tế trong giao tiếp của con người, dù là ngôn từ hay văn bản. Chính ý tứ làm phong phú hóa và sống động hóa sự giao tiếp ấy.
4. Google dịch không thể dịch văn bản một cách thống nhất
Chúng ta biết rằng sự thống nhất về cách dùng từ trong bản dịch, và cao hơn là thống nhất về giọng văn, về cách diễn đạt chính là yếu tố quyết định đến chất lượng của một dịch phẩm.
Google dịch không thể tạo ra đường sự thống nhất ấy vì nó xử lý mỗi đoạn văn như một văn bản độc lập thay vì là những bộ phận trong một văn bản thống nhất. Vậy cho nên cùng một thuật ngữ Google dịch sẽ dịch bằng đủ các từ ngữ khác nhau khiến cho việc kiểm tra lại tính thống nhất của một bản dịch Google rất khó khăn và hay bị bỏ sót.
Đó là về từ ngữ đơn giản, sự thống nhất về cách hành văn lại càng là thứ mà Google dịch không thể tạo ra được vì nó hoàn toàn không bận tâm tới điều ấy. Khi thiếu đi sự thống nhất về hành văn sẽ khiến người đọc cảm thấy cùng một văn bản nhưng lại được dịch theo nhiều cách, bởi nhiều người và khập khiễng giữa các đoạn. Sự thống nhất về hành văn cũng là một yếu tố cao cấp mà chỉ có các biên dịch viên chuyên nghiệp mới có thể có được.
Những xu hướng sử dụng Google dịch sai lầm hiện nay
Với tính ưu việt và tiện lợi của Google dịch, công cụ này hiện đang bị lạm dụng bởi rất nhiều biên dịch viên và các công ty dịch thuật thiếu trách nhiệm và uy tín.
1. Sử dụng Google dịch như một biên dịch viên chính thống
Đây là cách sử dụng tệ hại nhất trong thế giới dịch thuật. Những đối tượng thường sử dụng cách làm này là những sinh viên yếu kém về ngôn ngữ, lười biếng và muốn kiếm tiền nhanh chóng, và những công ty dịch thuật thiếu trách nhiệm khi không có một cơ chế quản lý, hay tệ hơn là bỏ ngỏ cho các biên dịch viên tùy ý thực hiện.
Trong cách làm này, các biên dịch viên sẽ sao chép văn bản vào Google dịch, và copy bản dịch của Google vào thành phẩm dịch của mình. Công việc tiếp theo của họ là ngồi kiểm tra lại những câu chữ và từ ngữ mà Google dịch sử dụng để thực hiện điều chỉnh. Hay nói cách khác họ tự biến mình thành những checker trong khi tự nhận mình là translator và nhận thù lao của translator.
Đa số thường kiểm tra một cách qua loa, ẩu tả, và bàn giao bản dịch tệ hại ấy đến khách hàng. Hậu quả thường là đến khi bản dịch được đem ra sử dụng trên thực tế mới bộc lộ sự tệ hại ấy. Lúc đó thì hậu quả gây ra thường nghiêm trọng, tùy vào vai trò của bản dịch ấy đối với khách hàng. Và đương nhiên họ sẽ không bao giờ tìm tới đơn vị dịch thuật hoặc biên dịch viên ấy nữa sau khi đã dành cho họ một bản complain gay gắt.
2. Sử dụng Google dịch như một cộng tác viên biên dịch
Cách làm này tuy đỡ hơn cách làm trên, nhưng vẫn là lạm dụng Google dịch. Mức độ tham gia của ‘cộng tác viên’ này vào bản dịch thường khó mà đoán định được và tùy vào sự nghiêm túc và tính trách nhiệm của biên dịch viên. Có thể họ dùng Google dịch để rút ngắn thời gian cho những đoạn văn bản đơn giản, hoặc cũng có thể họ phân luôn cho Google dịch một số đoạn văn và không kiểm tra lại.
Cách làm chắp nối này khiến cho việc phát hiện ra khuyết điểm và sai lầm trong dịch phẩm càng thêm khó khăn hơn. Nó đòi hỏi người hiệu đính phải đọc kỹ, check kỹ để nhận thấy đâu là những phần mà chủ yếu là do Google dịch.
Cách sử dụng đúng đắn Google dịch
Tất nhiên mọi công cụ đều sẽ đắc lực nếu ta sử dụng nó đúng với mục đích và chức năng của nó. Google dịch được tạo ra không phải để làm một biên dịch viên, và không dành cho biên dịch chuyên nghiệp. Mục đích của Google dịch là giúp mọi người ở những cộng đồng ngôn ngữ khác nhau hiểu được đại khái nội dung trong các văn bản ngoại ngữ trong khi việc chuyển dịch văn bản ấy thành một dịch phẩm trong ngôn ngữ khác là điều hoàn toàn khác.
Biên dịch viên có thể sử dụng Google dịch như một từ điển đa năng và mạnh mẽ. Đó có lẽ là cách làm hay nhất cho biên dịch viên. Họ cần ý thức về trách nhiệm của mình đối với bản dịch, và vai trò của bản dịch đối với khách hàng. Sự lười biếng và tắc trách là kẻ thù của mọi loại hình công việc, biên dịch cũng thế. Vậy nên khi bạn muốn tự học dịch thuật thì nhất thiết phải có suy nghĩ đúng đắng về Google dịch.
